1. Tổng quan về bệnh hô hấp trên heo
Bệnh hô hấp là một trong những nhóm bệnh gây thiệt hại lớn nhất cho ngành chăn nuôi heo. Không chỉ làm giảm tăng trọng, tăng FCR, tăng tỷ lệ loại thải mà còn khiến chi phí điều trị tăng cao, kéo dài thời gian xuất chuồng và giảm chất lượng thịt.
Tính chất của bệnh hô hấp rất phức tạp: thường do đa tác nhân, kết hợp giữa vi khuẩn, virus và điều kiện môi trường bất lợi.
2. Nguyên nhân gây bệnh hô hấp trên heo
2.1. Nguyên nhân do vi sinh vật
Virus thường gặp
- PRRS (Tai xanh)
- PCV2 (Circovirus)
- Cúm heo (Swine Influenza)
Vi khuẩn gây bệnh phổ biến
- Mycoplasma hyopneumoniae – gây suyễn heo kinh điển
- Actinobacillus pleuropneumoniae (APP) – gây xuất huyết phổi, chết nhanh
- Pasteurella multocida – gây viêm phổi – màng phổi cấp
- Haemophilus parasuis – gây Glasser
- Streptococcus suis, Salmonella choleraesuis
Ký sinh trùng
- Giun phổi
- Ấu trùng giun tròn di hành qua phổi
2.2. Nguyên nhân do môi trường, chăm sóc quản lý
Heo rất dễ bệnh khi:
- Chuồng ẩm ướt, độ ẩm cao
- Không thông thoáng, khí độc (NH₃, CO₂, H₂S) tích tụ
- Mật độ nuôi quá cao
- Nhiệt độ thay đổi đột ngột
- Stress cai sữa, chuyển chuồng, thay đổi thức ăn
Môi trường kém là “cánh cửa” cho vi khuẩn bùng phát.
3. Cơ chế sinh bệnh
Khi heo bị stress, nhiễm virus hoặc thiếu dinh dưỡng:
- Lông rung đường hô hấp bị phá hủy → vi khuẩn dễ xâm nhập
- Đại thực bào bị ức chế (do PRRS, PCV2) → heo giảm khả năng tiêu diệt vi khuẩn
- Các vi khuẩn cơ hội trong hầu họng (Mycoplasma, Pasteurella, APP…) theo đường khí quản xuống phổi gây viêm cấp, phù phổi, xuất huyết.
APP, Pasteurella có thể gây chết đột ngột; Mycoplasma gây ho kéo dài 7 – 10 tiếng, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối.
4. Triệu chứng nhận biết
Heo mắc bệnh hô hấp thường biểu hiện:
- Ho kéo dài, ho thành tràng dài
- Sốt cao, nằm tụ một góc
- Khó thở, thở thể bụng
- Chảy mũi, dịch đục hoặc vàng
- Giảm ăn, bỏ ăn
- Một số trường hợp chảy máu mũi (APP, Pasteurella)
Điều trị càng sớm, tỉ lệ khỏi càng cao.
5. Giải pháp phòng bệnh hô hấp toàn diện
5.1. An toàn sinh học (ATSH), nền tảng bắt buộc
- Khử trùng định kỳ 1 – 2 lần/tuần
- Sử dụng thuốc sát trùng thay đổi luân phiên
- Kiểm soát khách ra vào trại
- Vệ sinh chuồng trước, trong, sau mỗi lứa
- Một hướng – một chiều
- Nhập, xuất heo đồng loạt ( All IN – ALL OUT)
5.2. Quản lý môi trường chuồng trại
- Thông thoáng nhưng không gió lùa
- Giữ nền chuồng khô, hạn chế đọng khí độc
- Nhiệt độ heo con: 26 – 30°C
- Giảm độ ẩm xuống dưới 70%
- Lắp đặt hệ thống thông khí chuẩn
5.3. Dinh dưỡng & chăm sóc
- Cung cấp nước sạch 24/24
- Thức ăn chất lượng, năng lượng ổn định
- Bổ sung:
- Vitamin C, điện giải
- Betasal Glucan
- Giảm tối đa stress
5.4. Sử dụng vaccine phòng bệnh
- Tiêm đầy đủ vaccine PRRS, PCV2, Mycoplasma, Cúm…
- Chọn vaccine đa giá cho nhóm bệnh hô hấp
- Tiêm đúng lịch – đúng liều – đúng thời điểm
5.5. Kiểm soát giun sán
- Xổ giun định kỳ bằng ivermectin hoặc các sản phẩm chứa abamectin
- Lặp lại mỗi 4–6 tháng
- Giảm nguy cơ tổn thương phổi do ấu trùng giun tròn
6. Phác đồ điều trị
6.1. Xử lý khi phát hiện ca bệnh
- Cách ly heo bệnh ngay lập tức
- Giảm mật độ chuồng
- Tăng thông thoáng, bật quạt 24/24 nếu cần
- Bổ sung Vitamin C + điện giải, betasal Glucan
6.2. Phác đồ kháng sinh đặc hiệu
1. Tylosin tartrate
- Tiêm bắp: 1 lần/ngày
- 3–5 ngày
- Tốt cho Mycoplasma
2. Primeshot
- Tiêm 1 liều duy nhất
- Tác dụng kéo dài 14 ngày
- Dùng cho heo khó bệnh nặng
3. Tilmicosin
- Tiêm 1 lần/ngày trong 3 ngày
- Hiệu quả với vi khuẩn hô hấp mãn tính
4. Enrofloxacin
- Tiêm bắp 3–5 ngày
- Tốt cho APP, Pasteurella, Glasser
5. Doxycycline
- Trộn vào nước hoặc thức ăn 5–7 ngày
- Điều trị toàn đàn
6.3. Điều trị hỗ trợ
- Thuốc hạ sốt (paracetamol)
- Kháng viêm (dexamethasone liều thấp)
- Long đờm, giảm ho (bromhexine, menthol)
- Bổ sung chất điện giải + vitamin tổng hợp
- Sát trùng chuồng trại tăng cường
7. Kiểm soát, phòng ngừa tái phát
Khi thời tiết giao mùa, chuẩn bị cai sữa hoặc stress môi trường:
- Trộn 1 trong các kháng sinh sau 5 ngày:
- Tylosin + doxycycline
- Amoxicillin
- Lincomycin
- Sau đợt kháng sinh, trộn chế phẩm men vi sinh để phục hồi đường ruột.
8. Kết luận
Phòng và điều trị bệnh hô hấp trên heo cần cách tiếp cận tổng hợp:
✔ ATSH
✔ Môi trường
✔ Dinh dưỡng
✔ Vaccine
✔ Thuốc thú y hợp lý
Một phác đồ không thể áp dụng cho tất cả trại. Cần chẩn đoán chính xác và điều chỉnh theo thực tế trại.
