DỊCH TẢ HEO CHÂU PHI (ASF)

1. Khái quát

Là bệnh truyền nhiễm rất nguy hiểm trên heo, chưa có vắc-xin phòng.
Bệnh có thể gây tỷ lệ chết cao 100% ở mọi lứa tuổi, dẫn đến thiệt hại nặng nề cho ngành chăn nuôi.
Lịch sử:
- Ghi nhận lần đầu: 1921, Kenya (Châu Phi).
- Xuất hiện tại châu Âu: 1957.
- Lan sang châu Á: 2018, Trung Quốc.
Nguồn lây: Heo rừng, ve ký sinh trên heo rừng, heo nhiễm bệnh, phụ phẩm heo chưa nấu chín, người và phương tiện vận chuyển.

2. Tác nhân gây bệnh

Virus ASFV (họ Asfarviridae, giống Asfivirus):
- ADN 2 sợi, có vỏ bọc ngoài, đường kính ~200 nm.
- Rất ổn định với môi trường, tồn tại:
  - Trong huyết thanh/máu: tới 18 tháng ở nhiệt độ phòng.
  - Trong thịt đông lạnh: nhiều tháng.
- Bị bất hoạt: 60°C trong 30 phút, nhạy cảm với tia UV, dung môi hoà tan chất béo và chất sát trùng (Formaldehyde 1%, NaOH 2%).
Nhân lên trong đại thực bào và bạch cầu đơn nhân, theo cơ chế:
- Kết bám thụ thể → nội thực bào → nhân lên → nẩy chồi → chết tế bào.
Có 23 kiểu gen ASFV dựa trên protein capsid p72.

3. Dịch tễ

Chỉ gây bệnh ở heo nhà và heo rừng.
Lây truyền chủ yếu:
- Tiếp xúc trực tiếp, đường máu.
- Thức ăn, nước uống nhiễm virus.
- Ký chủ trung gian: ve ký sinh trên heo rừng, ruồi hút máu, kim tiêm dùng chung.
Heo có thể bài thải virus trước khi có triệu chứng qua nước bọt, nước mắt, phân, dịch sinh dục, máu.

4. Miễn dịch

Heo nhiễm ASFV tạo kháng thể IgM, IgG trong 4–6 ngày, tồn tại lâu.
Miễn dịch:
- Dịch thể: kháng thể trung hoà, giảm phát bệnh.
- Tế bào T: quan trọng trong bảo hộ chống ASF.
Hiện chưa có vắc-xin hiệu quả, do virus đa dạng về gen và kháng nguyên.

5. Triệu chứng & bệnh tích

5.1 Triệu chứng

Thể cấp:
- Sốt 41–42°C, mệt mỏi, biếng ăn, nằm chồng, thở nhanh.
- Da tím bầm, xuất huyết, đi đứng yếu, co giật.
- Dịch mũi, mắt có ghèn, niêm mạc xuất huyết, nôn, tiêu chảy có máu.
- Nái mang thai: sẩy thai mọi giai đoạn.
- Chết trong 7 ngày.
Thể mãn:
- Heo gầy, lông xơ xác, chết sau vài tuần đến vài tháng.

5.2 Bệnh tích

Thể cấp: lách sưng, nhồi máu; hạch xuất huyết; phổi phù, bọt máu; thận, tim, dạ dày, ruột xuất huyết.
Thể dưới cấp: chết đột ngột, hạch sưng, phổi và tim viêm sợi fibrin, khớp sưng.
Thể mãn: viêm khớp, hạch sưng, suy thận.

6. Chẩn đoán

6.1 Lâm sàng

Giống các bệnh đỏ khác: Dịch tả heo cổ điển, PRRS, đóng dấu son, tụ huyết trùng.
Nghi ngờ khi heo chết hàng loạt với triệu chứng và bệnh tích xuất huyết.

6.2 Phòng thí nghiệm

Kháng nguyên (thể cấp): PCR, miễn dịch huỳnh quang, nuôi cấy virus trên đại thực bào.
Kháng thể (thể mãn, ẩn): ELISA.
Phân biệt: Dịch tả cổ điển, PRRS, đóng dấu son, tụ huyết trùng, Salmonella, nhiễm độc nấm mốc.

7. Phòng & trị

7.1 Chưa có dịch

Biện pháp: an toàn sinh học nghiêm ngặt, kiểm soát vận chuyển heo và phụ phẩm.
Không cho người, phương tiện bên ngoài vào trại nếu chưa sát trùng.
Vệ sinh, tiêu độc 2 lần/tuần bằng hóa chất phù hợp.

7.2 Khi có dịch

Khai báo, khoanh vùng, cô lập, tiêu hủy heo nghi bệnh.
Vệ sinh, tiêu độc toàn bộ chuồng trại, dụng cụ, phương tiện.
Cấm tuyệt đối người ngoài vào trại; nhân viên tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sát trùng.

Một số thuốc sát trùng tham khảo bảo vệ đàn vật nuôi của bạn